Menulis Cerpen Bahasa Bali
Raré
Smanbara
Katur majeng sisya SMA Negeri Bali
Mandara
Pustaka Widya Mandara kéto wastan
perpustakaan driki. Perpustakaané patuh buka perpustakaan sekolah lianan, ané
melénan perpustakaané mabukak uli semeng ngantos peteng. Sisyané setata ngraménin
tongosé anggona malajah, persiapan lomba, lan ngalih bahan nulis penelitian. Ngantos
ka peteng sekolahé setata rame ulian sisyané ané saat mautsaha nyujuh ipiané
soang-soang.
Tiang
nyambatang sisyané raré smanbara. Raré sané metu saking lebah pangkung, saking
muncuk bukit. Saking genah-genah sané nenten kaarsa olih manusané. Setata
kadadah kapanas bara baan pamanés idupe. Katandes kasesekan di bucu, kasepekang,
nénten karungu. Katunan brana, katunan braya. Tusing ada galah mupulang
angkian, wantah narima paduman nasibé saking sané sampun-sampun.
Sekolahé munduhang raré-raré punika driki, micayang
genah, miceyang galah nabdabin raga nunas pangajah-ngajah. Doh saking rerama
lan kulawargané. Sekolah manados genah malajah tur dados genah madunungan. Guruné
satmaka reramané ané sadia nulungin rikala nemu pikobet. Raréné sekadi nangun
yasa idup aguron-guron, ngeret sakancan indriané pageh nunas ajah.
Raré-raréné sami mabekal jengah ulian
idupé madasar sengsara. Jengahé sekadi api sané morbor manahé apang setata maju.
Raré-raréné sampun masatya jaga sareng-sareng nyaga api apang setata ngendih di
atiné. Apiné satmaka sundih ring jalan rikala kapetengan. Apiné taler satmaka
morbor ala sané nglintangin jalan. Raréné pada ngiketin samaya pacang nunas
ajah sareng-sareng tur nemu suksés sareng-sareng. Kaweruhané anggé sarana
nincapang kauripan, madingan pinceran roda idupé apang nemu kerta raharja.
Sasukaté mriki mara tiang ngasanin daat
mabuaté dadi guru. Ipidan tiang pepesan nglaleng, pepes kasép nekain kelas. Guruné
tusing sida korupsi pipis, kanggoang korupsi waktu. Muridé masih demen, wiréh
bedik kenehné malajah. Enu demenan maplalianan tur matunangan. Di kelas tiang
tusing taén seken ngajain. Sisyané kabagiang LKS, lantas katundén nyawab. Tiang
kapah nginutin kurikulum, wiréh kurikulumé satata maganti yén maganti menteri.
Driki mara tiang ngasanin ketug nyelepin kelas. Wiréh raréné dini
kritis-kritis, ané ngaenang sirep tiange tusing taen tis. Mara nyumunin tiang
malajahang materi, makarya RPP tur makarya PTK, Penelitian Tindakan Kelas.
Krisna Adi Putra salah sinunggil raré
smanbarané. Ia kajumput saking genahné ring lebah désa Kintamani. Saking alit
suba ngasanin déwékné dadi anak ubuh, kelas VI SD ia kalain mémé buin 6 bulané
bapané nyarengin méméné luas ka gumi wayah. Putu Krisna kapiara sareng dadongné
ring pondokné sané sampun réot. Apang sida nglanturang idup ia milu nulungin
pamané mréténin punyan juuk. Pamané masih milu nulungin Putu Krisna apang sida
masekolah SMP. Pangadegné berag cenik maciri uli cenik nandang lara. Nanging ia
ngelah ipian nglanturang masekolah ento makrana ia milunin seléksi masuk
sekolah driki.
Kabenengan
tiang dados guru asuhné Putu Krisna sareng 30 diri raré sané lianan. Dados guru
asuh tiang mangda uning ring kawentenan raréné indik latar belakang kulawargané,
pikobetné di sekolah lan di asrama. Sabilang Sukra peteng wénten galah mapupul jagi
nuturang pikobetné di sekolah lan asrama. Irika raréné negak ngiterin tiang, makejang
raréné madué pikobetné soang-soang uli saking kulawarga sané nénten harmonis
utawi broken home. Wénten sane katinggalan mémé utawi bapa. Raréné madué
paiketan siki, saking kulawarga miskin. Tiang mautsaha mirengin makejang tutur
raréné nyantos galah sirep ring asrama.
“Pak, sukaté rerama tiang ngalain, tusing
ada ané urati tekén padéwékan tiang. Idup tiangé rasayang kambang, tusing ada
genah maencegang. Tusing ada ané nuturin tiang, tusing ada ané bangga kapining padéwékan
tiang. Sabilang ngingetin ento, ngaénang tusing semangat malajah,” kéto Putu
Krisna nutur sambil ngusapin yeh paningalan.
Engsek tiang mirengin tuturné Putu
Krisna, krasa baan sebetné ané tandanganga, “Putu sampunang mapineh buka kéto.
Ingetang Putu tusing padidi. Enu ada dadong lan pamané sané olas tekén Putu.
Enu masih ada timpal Putu dini sané sampun rumasat nyama. Ané ngarepin Putu
apang nemu pajalan luung. Jani Putu suba ngelah kulawarga di sekolah ané dadi
glantingin Putu. Eda kimud nuturang apa ané rasayang Putu. Bapak sareng nyama-nyama
Putu nyadia mirengin.”
“Inggih Bapak, tiang enu kimud
matutur-tuturan wiréh kadung biasa tiang idup padidi tusing ada ajak matuturan.
Driki tiang sampun madué kulawarga, nanging enu ada rasa kimud wiréh nyamané
saking makudang kabupatén. Tiang déréng sida ngraketang raga. Saking mangkin
tiang malajah nutur lan nincapang rasa manyama.”
“Melah Putu suba nyak matuturan.
Putu sareng nyama-nyamané mariki wiréh patuh ngelah keterbatasan ékonomi
nanging ngelah semangat masekolah. Driki Putu sareng nyama-nyamané malajah
nerima jelé melah nyamané. Jani jalan alih-alihin napi potensi utawi kewagedané
soang-soang. Putu seneng makarya karya tulis ilmiah, tegarang ento telebang
sinah Putu sida molihang préstasi.”
Kéto tiang matuturan siduri sareng Putu
Krisna mara karasa daat mabuat swadharma guru punika. Guru sané kaglantingin raré-raréné
saking pikobetné tur nunas pamargi anggé nincapang kaweruhané lan parilaksanané.
Inget tiang ring kecapin sastra agamané kruna Guru punika mawit saking Gu, gunatikha
lan Ru, rupawarjita. Gunatikha mateges nenten kaiket antuk matéri utawi
mamerih ring karya. Guruné sampunang buka bhagawan Drona sané milih-milih sisya
tur mentingin materi. Rupawarjita mateges sida nulungin anake saking
kasungsutan utawi kalaran. Guruné mangda nulad bhagawan Domya ané sida nulungin
sisyané molihin pangweruhan. Yén nika sampun kalaksanayang wawu guruné sida digugu
lan ditiru.
Ngawit
patemon punika Putu Krisna nyangsan biasa matuturan ngajak nyamané, kéto masih
ajak tiang. Ia pepes tepuk tiang di perpustakaané ngalih buku, seleg nincapang
keterampilané nulis karya ilmiah. Saking lomba karya tulis Putu Krisna ngelah
galah nincapang raga, sida nulis lan nlatarang tulisané. Akéh lomba sané sampun
kasarengin sekadi lomba di Universitas Udayana, Politeknik Negeri Bali,
Kementrian PUPR, lan di Universitas Sanata Dharma Yogyakarta. Akéh préstasi
sane sampun kapolihang. Legan guru tuah besik, nepukin sisyané maju sida nemu
rahayu.
“Pak ampura tiang ten nyarengin
plajahané di kelas, tiang nunas dispénsasi sareng timpal-timpal tiangé wiréh
nyarengin lomba di Universitas Sanata Dharma Yogyakarta. Bénjangan tiang nunas
tugas anggén tiang nyusul plajahané.”
“Ngih Tu, telebin malu lombané. Joh
lombané Putu menék pesawat? Tugasé dados ambil durinan.”
“Ten Pak, santukan pandémi lombané
lewat daring. Yén ten kénten sinah tiang maan ngasanin menek pesawat. Suksma
Pak sampun urati kapining tiang ané ngawinang tiang sida nincapang raga.”
“Bapak dados mangkin wantah ulian
kapiwelasan anak. Bapak setata inget ring guru SD bapak Pak Madé Tésa ané ngaénang
bapak demen nulis tur dot dadi guru. Mangkin wantah galah bapak ngwales tresna
Pak Madé Tésa, antuk nyalanang swadharma dadi guru.”
“Tiang
taler mapiutangan sareng Pak Wayan Yudana guru sané nulungin tiang medaftar ka
sekolah driki. Buin pidan, yén swéca Widhi tiang nemu ané kaaptiang dadi
peneliti. Tiang lakar nganggé ilmuné nulungin anaké sané kalaran.”
“Melah Putu sida mapineh buka kéto.
Sané jani melahang Putu malajah diastun pandemi sinah akéh kendalané.
Sareng-sareng ngrastiti mangda gelis galah iraga matemu tatap muka malih.”
Pemerintahé micayang kebijakan
pembelajaran jarak jauh. Raré-raré smanbara matulak malih ka jero soang-soang
malajah secara ngaraga. Putu Krisna nuturang déwékné nénten las ninggalang
sekolah, wiréh di jumahné sinah liu pikobetné. Tiang sujatiné pateh wiréh tugas
tiang nyangsan berat ngamargiang pembelajaran daring. Guruné ngajahin sinambi
malajah nganggo téknologi nyarengin pelatihan lan wébinar.
Diastun
kabanda jarak tiang mautsaha apang tetep uning ring kawentenan raré manbarané. Akéh
sané nuturang rarénv malajah sambil nulungin reramané magarapan. Wénten sane
nenten madué Hp, raréné selegenti nganggo Hp sareng nyamané. Wénten sané
kabanda sinyal wiréh umahné di betén bukit. Sinah arus menék bukit apang polih
sinyal. Putu Krisna polih ngubungin tiang ngangge whatsapp.
“Bapak, tiang wenten gatra becik.
Tiang polih béasiswa ring sekolah Pertamina. Tiang jagi masekolah gratis di Jakarta
pak ngambil jurusan teknik lingkungan. Dija minab guminé ento. Ipidan sing sida
tiang ngrambang. Jani guminé ento lakar tekain tiang. Tiang mautang yasa ring
sekolahé puniki. Dumogi tiang sida ngwales.”
“Selamat Tu, sayan bangga Bapak
ngelah raré buka Putu. Mogi-mogi sida dadi tetuladan ring adik tingkat Putuné. Sapisanan
Bapak nunas ijin sareng Putu lakar nulisin ceritané Putu apang dadi inspirasi tekén
adik kelas Putuné.”
“Suksma banget Pak, dumogi sida
mawiguna sareng adik kelas tiangé. Tiang nyantosang bukune.”
Raréné
tulya ikedis sikep sané makebah bulu lakar malajah makeber. Guruné sayaga
mretenin kedis-kedisé punika apang melah tumbuhné. Rikala galahé sampun
panumaya kedis sikep makeber nambung, guruné las ngalebang. Kedis sikep makeber
nyujuh langit, nyujuh tatujoneé soang-soang. Guruné wantah nyantosang gatra i
kedis sikep saha mapangapti apang mangguh rahayu.
Maret,
2022
Tugas:
1. Sebutkan dan jelaskan penerapan ajaran Dasa Yama Bratha dalam cerpen tersebut
2. Jawaban bisa diketik di kolom komentar
.